Hiljadu puta postavljam pitanje
šta je život
svi ćute
gledaju me
i odlaze
-“Pozdravi nekog”, V. Ognjenović i B. Nešić
Ekstremofili su organizmi visoko adaptirani na ekstremne uslove života. Život i ekstremizam su za čovjeka vrlo poznati pojmovi. Ali, po svemu sudeći, samo za njega.
Redefinišimo: ekstremofili su organizmi koji postavljaju pitanje o tome šta je život(u, doduše, strogo biohemijskom smislu) i da li postoje drukčije forme života od onih koje mi poznajemo.
Šarenolik izgled “Velikog prizmatičnog proljeća” u Nacionalonom parku “Yellowstone” uzrokuju termofilne bakterije(one koje mogu izdržati visoke temperature) na obodu mineralne vode u proljeće
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Grand_Prismatic_Spring
Vrlo je važno napomenuti da i ekstremni uslovi takođe zavise od ugla posmatranja i da ekstremofile ne treba miješati sa organizmima koji su izuzetno tolerantni na spoljašnje uslove. Ono što je za nas ekstremno, za njih je oaza. Ovi uslovi odnose se na temperaturu, prisustvo tečne vode, pritisak, zračenje, radioaktivnost i sl. Astrobiologija je nauka, u tom smislu, bez granica, kada postavlja pitanje: Šta je život?
Diverzitet sredina u kojima se mogu naći ekstremofili, slijeva nadesno: morski led, permafrost i polarni regioni; hladni izvori i blatni vulkani; plitke vode i hidrotermalni izvori; termalni izvori, fumarole i blatni vulkani; kisela jezera i vulkani; pustinje i suva, aridna područja; drenaže kiselina iz rudnika; dubokomorska anoksična jezera i slane vode; dubokomorski hidrotermalni izvori; serpentinizujuće sredine; morski sedimenti i rovovi; morski i kontinentalni podzemni sloj; alkalna i slana jezera; nuklearno kontaminirani gradovi; ofioliti i kontinentalne serpentinizujuće sredine.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6476344
Postoji mnogo definicija života, ali ni jedna nije u potpunosti prihvaćena. To pitanje je stalna konstanta čovjekovog bivstvovanja. Kao što su gorepomenuti organizmi, u odnosu na dug period evolucije života do onakvog kakvog ga danas poznajemo, najduže prisutni na planeti. Čini se da je život čudo koje je nemoguće u cjelosti obuhvatiti riječima.
Svemir, bezvazdušan prostor, sa ekstremno visokim temperaturama, visokom radioaktivnošću i manjkom tečne vode, predstavlja najgore mjesto na kojem možete planirati život.
Univerzalna otkrića hemije i fizike kažu da su za život neophodni sljedećih nekoliko faktora:
- voda(kao univerzalni tečni rastvarač i termoregulator);
- izvor energije;
- organske molekule
- i stabilna životna sredina.
Ipak, voda se izdvaja kao ona koja, zbog svog kosmičkog obilja i fizičko-hemijskih svojstava, ocrtava granice biosfere.
Vrijednosti temperature, pritiska, pH i saliniteta potrebne za život na Zemlji. Poligonalni oblici predstavljaju multidimenzionalnost svemira, a svaka od ivica varijabilnost pojedine od vrijednosti.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6476344
Sudeći po ograničenosti životnih faktora u određenim sredinama, izgleda da za život, bar mikroorganizama, ne vrijedi ona čuvena Volterova opaska da su svi mogući svjetovi zasigurno bolji od ovog.
U ovoj tvrdnji Volter zasigurno nije mislio na so, poveznicu između Zemlje i Marsa. Za planetu Mars je poznato da je bogata solju. Haloarchaea je razred organizama koji u ovakvim sredinama mogu opstati. Pored toga, ovi organizmi održavaju život i u bezvazdušnim prostorima, sa visokim stepenom ultraljubičastog i radioaktivnog zračenja, na temperaturama ispod 0°C, pa čak i u toksičnim sredinama. Testirani su u prostoru sličnom onom koji je viđen na površini Marsa, astrobiološke “obećane zemlje”.
Gljive Cladosporium sphaerospermum i Acremonium murorum, izolovane iz černobiljskog nuklearnog reaktora, crpile su energiju iz radioaktivnog materijala koji je tamo i dalje prisutan. Mnogi ih nazivaju “održivim modelom svemirskog tijela”.
Čovjek možda nema ovoliku sposobnost adaptacije na svoju sredinu, ali ima nešto sasvim veličanstveno – mogućnost da je mijenja tijelom, dušom ili umom.
Nevena Ljuboja
Korištena literatura i izvori
Extremophiles: Link between earth and astrobiology, Zbornik Matice srpske za prirodne nauke(2008), Dejan B. Stojanović, Tamara Dulić, Kristina O. Čajko;
Life on the Edge: Bioprospecting Extremophiles for Astrobiology, A Multidisciplinary Reviews Journal(2023), J. Schultz, A. dos Santos, H. Patel, A. Soares Rosando;
Living at the Extremes: Extremophiles and the Limits of Life in a Planetary Context(2019), H. Merino, H. Aronson, D. Bojanova, J. Feyhl-Buska, M. L. Wong, S. Zhang, D. Giovannellii;
